Giao tiếp không chỉ là lời nói. Với trẻ tự kỷ, giao tiếp là cách trẻ thể hiện nhu cầu, mong muốn và cảm xúc của mình thông qua mọi hình thức, từ lời nói, cử chỉ, cho đến các biểu hiện hành vi. Xây dựng một môi trường giao tiếp tích cực là yếu tố then chốt để giúp trẻ vượt qua rào cản và tự tin kết nối với thế giới xung quanh. Đây cũng là một trong những mục tiêu cốt lõi trong chương trình can thiệp của Trung tâm Trẻ tự kỷ Hoàng Đức.
1. Phân Tích Chuyên Môn Về Nền Tảng Giao Tiếp Ở Trẻ Tự Kỷ
Giao tiếp ở trẻ tự kỷ thường gặp trở ngại do:
- Khó khăn trong xử lý thông tin thính giác: Trẻ có thể khó phân biệt được giọng nói của bạn giữa các âm thanh khác.
- Thiếu động lực xã hội: Trẻ không nhận thấy “lợi ích” của việc giao tiếp với người khác.
- Quá tải giác quan: Việc tương tác với người khác có thể gây ra cảm giác quá tải về mặt giác quan và cảm xúc.
Một môi trường giao tiếp hiệu quả phải giải quyết được những vấn đề này, tạo ra một không gian an toàn, dễ hiểu và đầy ắp cơ hội để trẻ giao tiếp.
2. Các Chiến Lược Chuyên Môn Để Xây Dựng Môi Trường Giao Tiếp Tích Cực
1.1 Áp Dụng Ngôn Ngữ Đơn Giản, Có Cấu Trúc:
- Nguyên tắc: Sử dụng các câu nói ngắn gọn, rõ ràng, tập trung vào một ý duy nhất.
- Kỹ thuật: “Self-talk” và “parallel-talk” là những kỹ thuật hiệu quả. Hãy nói ra những gì bạn đang làm (“Mẹ đang nấu ăn”) và mô tả những gì con đang làm (“Con đang chơi với quả bóng màu đỏ”). Điều này giúp trẻ tiếp thu ngôn ngữ một cách tự nhiên trong ngữ cảnh thực tế.
1.2. Sử Dụng Các Phương Thức Giao Tiếp Thay Thế và Hỗ Trợ (AAC):
- Nguyên tắc: Giao tiếp không chỉ là lời nói. AAC giúp trẻ thể hiện nhu cầu khi chưa thể nói.
- Kỹ thuật:
- Hệ thống trao đổi hình ảnh (PECS): Trẻ sử dụng thẻ hình để trao đổi với người khác nhằm yêu cầu món đồ mình muốn. Đây là phương pháp đã được chứng minh là giúp giảm sự thất vọng và tăng cường giao tiếp cho trẻ.
- Bảng giao tiếp: Sử dụng một bảng với các hình ảnh hoặc biểu tượng để trẻ có thể chỉ vào khi cần giao tiếp.
1.3. Tạo Ra Các “Cám Dỗ Giao Tiếp” (Communication Temptations):
- Nguyên tắc: Tạo ra những tình huống mà trẻ buộc phải giao tiếp để đạt được mục đích.
- Kỹ thuật:
- Vật ở ngoài tầm với: Đặt món đồ chơi yêu thích của con ở nơi con phải nhờ bạn lấy giúp.
- Thiếu một phần: Cho con một nửa chiếc xe đồ chơi và chờ đợi con giao tiếp để yêu cầu phần còn lại.
1.4. Khuyến Khích Giao Tiếp “Chủ Động” (Initiation):
- Nguyên tắc: Đừng chỉ chờ đợi trẻ phản ứng, hãy tạo cơ hội để trẻ tự khởi xướng giao tiếp.
- Kỹ thuật:
- Đi theo sự dẫn dắt của con: Quan sát xem con thích gì và tham gia vào trò chơi đó. Bằng cách trở thành một phần của thế giới của con, bạn sẽ trở thành một người bạn đồng hành trong quá trình giao tiếp.
- Phản hồi tích cực: Luôn phản hồi lại mọi nỗ lực giao tiếp của con, dù là một cử chỉ nhỏ hay một âm thanh. Điều này sẽ củng cố động lực giao tiếp của trẻ.
1.5. Sử Dụng Lịch Trình Bằng Hình Ảnh và Câu Chuyện Xã Hội (Social Stories):
- Nguyên tắc: Tạo ra một môi trường dễ đoán để giảm sự lo lắng cho trẻ.
- Kỹ thuật:
- Lịch trình bằng hình ảnh: Sử dụng một bảng với các hình ảnh để cho con biết các hoạt động trong ngày sẽ diễn ra như thế nào.
- Câu chuyện xã hội: Viết những câu chuyện ngắn, đơn giản, có hình ảnh để giúp trẻ hiểu về một tình huống xã hội cụ thể, ví dụ: “Khi con đi chơi với bạn”.
Giao tiếp không phải là một tài năng bẩm sinh mà là một kỹ năng có thể được học và trau dồi. Bằng cách xây dựng một môi trường giao tiếp tích cực, phụ huynh sẽ trở thành những “nhà trị liệu” tuyệt vời, giúp con phá vỡ rào cản, tự tin thể hiện bản thân và kết nối với thế giới xung quanh.
Tại Trung tâm Tư Trẻ tự kỷ Hoàng Đức, chúng tôi tin rằng mỗi đứa trẻ đều có một tiếng nói riêng, và nhiệm vụ của chúng tôi là giúp chúng tìm thấy tiếng nói đó. Các chuyên gia của chúng tôi chuyên sâu về các phương pháp can thiệp ngôn ngữ và giao tiếp, từ việc xây dựng nền tảng chú ý chung, sử dụng các phương thức AAC, đến việc phát triển ngôn ngữ chức năng. Hãy để chúng tôi đồng hành cùng bạn, tạo ra một môi trường tràn ngập sự thấu hiểu và kết nối để con bạn có thể phát triển toàn diện.
