Trong giai đoạn từ 0–6 tuổi, não bộ của trẻ phát triển mạnh mẽ với tốc độ vượt trội – đây được xem là “giai đoạn vàng” cho việc học hỏi, hình thành nhân cách và phát triển các kỹ năng sống cơ bản. Với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, đây cũng chính là khoảng thời gian quyết định để can thiệp sớm, giúp trẻ tăng khả năng phục hồi và thích nghi xã hội về sau.
1. Kỹ năng nền tảng là gì?
Kỹ năng nền tảng là tập hợp những năng lực cơ bản giúp trẻ xây dựng khả năng học tập, giao tiếp và hòa nhập xã hội. Ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ, việc phát triển các kỹ năng nền tảng không diễn ra tự nhiên như ở trẻ điển hình – cần có sự hỗ trợ chuyên biệt, có định hướng và đúng thời điểm.
Tại Hoàng Đức, các kỹ năng nền tảng được phân thành 6 nhóm chính:
🔹 Chú ý chung và bắt chước
Là tiền đề của mọi hoạt động học tập. Trẻ cần biết hướng sự chú ý vào người đối diện, học cách quan sát, và bắt chước lời nói – hành vi – động tác. Đây là nền tảng để xây dựng kỹ năng ngôn ngữ và tương tác xã hội.
🔹 Giao tiếp không lời và có lời
Trẻ cần học cách sử dụng ánh mắt, cử chỉ (chỉ, gật, lắc…) để thể hiện nhu cầu trước khi chuyển sang ngôn ngữ nói. Sự chậm trễ trong phát triển giao tiếp là một trong những dấu hiệu sớm của tự kỷ và cần được can thiệp đúng cách.
🔹 Kỹ năng chơi
Không chỉ là hình thức giải trí, kỹ năng chơi còn là cách trẻ học cách tương tác, chia sẻ, chờ đợi và hiểu quy tắc xã hội. Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong chơi tương tác và chơi tưởng tượng – hai dạng chơi quan trọng cho phát triển tư duy linh hoạt.
🔹 Nhận thức và tư duy linh hoạt
Bao gồm khả năng ghi nhớ, phân loại, giải quyết vấn đề và thích nghi khi tình huống thay đổi. Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường suy nghĩ theo hướng rập khuôn, khó linh hoạt trong tư duy nên cần được can thiệp bài bản để phát triển năng lực này.
🔹 Tự lập
Là khả năng chăm sóc bản thân tương ứng với độ tuổi. Những hoạt động như mặc quần áo, đi vệ sinh, ăn uống độc lập… giúp trẻ xây dựng sự tự tin và tạo tiền đề để hòa nhập học đường.
🔹 Vận động
Gồm vận động thô (nhảy, chạy, giữ thăng bằng) và vận động tinh (cầm thìa, tô màu, viết chữ…). Trẻ gặp khó khăn ở nhóm kỹ năng này thường kém linh hoạt và gặp rào cản trong các hoạt động học tập và sinh hoạt hàng ngày.
2. Vì sao cần can thiệp sớm?
Theo nghiên cứu thần kinh học, não bộ trẻ nhỏ có độ dẻo cao – tức là dễ tiếp nhận kích thích và tạo ra các liên kết thần kinh mới. Các nghiên cứu từ Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) và Tổ chức Can thiệp sớm (EI) đều nhấn mạnh: Trẻ tự kỷ được can thiệp trước 36 tháng tuổi có cải thiện rõ rệt về ngôn ngữ, hành vi và khả năng học tập so với can thiệp muộn.
Ngược lại, việc chậm trễ khiến các hành vi rối loạn hình thành sâu hơn, trẻ có nguy cơ bị tách biệt với môi trường giáo dục phổ thông và mất dần cơ hội phát triển tối ưu.
3. Phụ huynh nên làm gì?
✅ Chủ động quan sát sớm các dấu hiệu như: chậm nói, không phản ứng khi gọi tên, né tránh giao tiếp mắt, lặp lại lời nói, ít chơi với người khác…
✅ Đưa trẻ đi đánh giá chuyên môn tại các đơn vị uy tín khi có nghi ngờ – đánh giá toàn diện sẽ giúp xác định mức độ và định hướng kế hoạch can thiệp phù hợp.
✅ Kết nối với chuyên viên trị liệu, tham gia xây dựng mục tiêu can thiệp và duy trì sự nhất quán giữa trung tâm – gia đình – nhà trường.
✅ Học cách can thiệp tại nhà dưới sự hướng dẫn từ chuyên viên. Trẻ học tốt nhất trong môi trường quen thuộc – nếu cha mẹ biết cách hỗ trợ, hiệu quả can thiệp sẽ tăng gấp nhiều lần.
Tại Trung tâm Trẻ Tự Kỷ Hoàng Đức, mỗi chương trình can thiệp đều được cá nhân hóa dựa trên đánh giá chuyên sâu, mô hình đa ngành và lộ trình phát triển từng kỹ năng nền tảng rõ ràng.
Với đội ngũ chuyên viên giàu kinh nghiệm và đồng hành cùng phụ huynh, Hoàng Đức cam kết hỗ trợ trẻ xây dựng một nền móng vững chắc từ những năm tháng đầu đời – vì một khởi đầu đúng đắn hôm nay chính là tiền đề cho sự phát triển bền vững ngày mai.
