Sự thiếu vắng giao tiếp bằng mắt và việc trẻ không phản ứng khi được gọi tên là một trong những dấu hiệu phổ biến và khiến phụ huynh lo lắng nhất ở trẻ tự kỷ. Những kỹ năng này là nền tảng của mọi tương tác xã hội. Tuy nhiên, chúng không phải là khả năng bẩm sinh mà là các kỹ năng có thể được học và trau dồi thông qua các chiến lược can thiệp sớm đúng đắn.
1. Phân Tích Chuyên Môn Về Gốc Rễ Của Vấn Đề
Việc trẻ không nhìn mặt hoặc không phản ứng với tên gọi không phải là một hành vi cố tình phớt lờ. Từ góc độ thần kinh học và tâm lý học phát triển, nó xuất phát từ những đặc điểm riêng của chứng tự kỷ:
- Thiếu sự chú ý chung (Joint Attention): Đây là một kỹ năng cốt lõi cho phép con người chia sẻ sự chú ý vào một vật thể hoặc một sự kiện với người khác. Ví dụ, khi bạn chỉ vào một chiếc xe hơi và nói “Ô tô kìa!”, một trẻ phát triển bình thường sẽ nhìn theo ngón tay bạn để tìm chiếc xe. Với trẻ tự kỷ, cơ chế này hoạt động kém hiệu quả, khiến trẻ không thể dễ dàng chia sẻ sự chú ý với bạn.
- Quá tải giác quan và quá tải xử lý thông tin: Với một số trẻ, việc nhìn vào khuôn mặt người khác với tất cả những biểu cảm, chuyển động phức tạp có thể gây quá tải cho hệ thần kinh. Tương tự, việc nghe tên mình giữa một biển âm thanh xung quanh có thể khiến trẻ khó phân biệt đâu là tín hiệu quan trọng và đâu là tiếng ồn nền.
2. Các Chiến Lược Can Thiệp Hiệu Quả Dựa Trên Nguyên Tắc Chuyên Môn
Mục tiêu can thiệp là giúp trẻ nhận ra rằng việc giao tiếp bằng mắt và phản ứng với tên gọi là một cách hiệu quả để kết nối với người khác.
- Tăng Cường Giao Tiếp Bằng Mắt Thông Qua Trò Chơi:
- Nguyên tắc: Không ép buộc. Hãy tạo ra những tương tác ngắn và vui vẻ, biến việc giao tiếp bằng mắt thành một phần thưởng.
- Kỹ thuật:
- Trò chơi Ú Òa (Peek-a-Boo): Đây là trò chơi kinh điển giúp xây dựng kỹ năng chú ý và giao tiếp bằng mắt.
- Trò chơi “Thức ăn vui nhộn”: Đặt một mẩu bánh quy nhỏ lên trán và yêu cầu con nhìn vào mắt bạn để được nhận nó.
- Diễn kịch với nét mặt: Làm những biểu cảm khuôn mặt hài hước, ngạc nhiên, và khuyến khích con bắt chước hoặc nhìn bạn khi bạn làm.
- Áp Dụng Chiến Lược Sử Dụng Tên Gọi Một Cách Khoa Học:
- Nguyên tắc: Sử dụng tên gọi một cách có chủ đích và tạo ra một “môi trường âm thanh” đơn giản.
- Kỹ thuật:
- Hạ thấp người, ngang tầm mắt: Khi gọi tên con, hãy ngồi xuống để con dễ dàng nhìn thấy bạn.
- Kết hợp tên gọi với hành động con yêu thích: Luôn gọi tên con khi bạn chuẩn bị một hoạt động con yêu thích. Ví dụ: “Tít ơi, chơi xếp hình nào!”, “Bim ơi, ăn kẹo nha!”. Điều này tạo ra một mối liên kết tích cực giữa tên gọi và một trải nghiệm thú vị.
- Thực hiện “Tạm dừng và Chờ đợi” (Pause and Wait): Sau khi gọi tên, hãy tạm dừng vài giây để cho con có thời gian xử lý thông tin.
- Tạo Nền Tảng “Giao Tiếp Không Lời”:
- Nguyên tắc: Giao tiếp không chỉ là lời nói.
- Kỹ thuật:
- Chỉ tay và chỉ dẫn bằng mắt: Khi bạn muốn con nhìn vào một vật, hãy chỉ tay, và đồng thời nhìn vào vật đó. Điều này giúp trẻ học cách chia sẻ sự chú ý.
- Sử dụng ngôn ngữ cơ thể: Sử dụng những cử chỉ lớn, rõ ràng để minh họa cho lời nói của bạn. Điều này đặc biệt hữu ích khi trẻ gặp khó khăn trong việc xử lý ngôn ngữ.
3. Vai Trò Quan Trọng Của Phụ Huynh và Chuyên Gia
- Phụ huynh là Người mẫu Giao tiếp: Hãy thường xuyên nói chuyện với con, mô tả bằng lời nói những hoạt động hàng ngày của bạn.
- Chuyên gia là Người hướng dẫn: Hợp tác chặt chẽ với các chuyên gia can thiệp sớm để được đánh giá chính xác và xây dựng một chương trình cá nhân hóa phù hợp với nhu cầu của con.
Việc con không nhìn mặt hoặc không phản ứng tên gọi là một thách thức, nhưng hoàn toàn có thể cải thiện. Bằng cách áp dụng những chiến lược chuyên môn một cách kiên nhẫn và nhất quán, bạn không chỉ đang dạy con một kỹ năng mà còn đang xây dựng một mối quan hệ vững chắc dựa trên sự kết nối và thấu hiểu.
Nếu bạn cần tư vấn chuyên sâu hoặc hỗ trợ để xây dựng các kỹ năng giao tiếp nền tảng cho con, hãy để Trung tâm Trẻ tự kỷ Hoàng Đức đồng hành cùng bạn. Chúng tôi cam kết mang đến những giải pháp can thiệp hiệu quả và phù hợp nhất cho từng trẻ.
